Το λαϊκό δικαστήριο της Μαυρομμάτας (Ελσιανης )- Το πρώτο λαϊκό δικαστήριο στην Ευρυτανία

Το λαϊκό δικαστήριο της Μαυρομμάτας (Ελσιανης)

Το πρώτο λαϊκό δικαστήριο στην Ευρυτανία

Του Γρηγόρη Δ. Τριανταφύλλου

Από τα τέλη της   δεκαετίας του 1920 αναπτύχτηκε μια μεγάλη έχθρα ανάμεσα σε δυο ισχυρές οικογένειες της ΄Ελσιανης. Από τότε άρχισε  μια βιομηχανία μηνύσεων  και μάλιστα για ασήμαντη αιτία, με αποτέλεσμα και οι μηνυτές και οι μηνυόμενοι να είναι χαμένοι. Χαμένοι οικονομικά, γιατί πλήρωναν τα πρόστιμα, τα έξοδα της δίκης, τους δικηγόρους, τα χαμένα μεροκάματα και τα έξοδα μετάβασης στο Καρπενήσι  ή στη Βίνιανη, που λειτουργούσε «Περιοδεύον Πταισματοδικείον» και το κυριότερο έχαναν τις σχέσεις με τους συγχωριανούς τους.

 

Σπύρος Γκούβας - Θανάσης Ελεφάντης

Βλέποντας αυτή την οικονομική αφαίμαξη των φτωχών κατοίκων της ΄Ελσιανης δυο νέοι, ο Ελσιανήτης φοιτητής της Νομικής Δημητράκης Αθ. Μπακόλας και ο Θανάσης Ελεφάντης, δάσκαλος τότε στο διπλανό χωριό Δάφνη (Κουφάλα) σκέφτηκαν ότι κάτι πρέπει να κάνουν.  Προσπάθησαν με διάφορους τρόπους να πείσουν τους Ελσιανίτες να σταματήσουν αυτή τη βιομηχανία μηνύσεων, από την οποία όχι δεν κέρδιζαν τίποτα, αλλά αντιθέτως έχαναν σημαντικά ποσά. Σκέφτηκαν να προτείνουν στους Ελσιανίτες έναν θεσμό δοκιμασμένο στην δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας, το λαϊκό δικαστήριο.  

Αφού συνέταξαν το καταστατικό του λαϊκού δικαστηρίου, το ανακοίνωσαν στους κατοίκους του χωριού. Ήταν μια Κυριακή του Αυγούστου του 1935. Ανήμερα της Παναγίας τοποθετεί αυτή την ανακοίνωση ο Ανέστης Αθ. Μπακόλας.  Κάλεσαν όλους τους κατοίκους της Μαυρομάτας, τους μίλησαν για το λαϊκό δικαστήριο, το όποιο δέχτηκαν με χαρά.  Από τότε το δικαστήριο συνεδρίαζε κάθε Κυριακή στην αυλή της εκκλησίας, ενώπιων όλων των χωριανών. Άκουγε τους διαδίκους, εξέταζε τους μάρτυρες και έβγαζε την απόφαση.  Δεν υπήρχε η δυνατότητα της αναγκαστικής εκτέλεσης της ποινής που επέβαλε το λαϊκό δικαστήριο, αλλά αφήνονταν στη διάθεση του κατηγορουμένου να την εκτελέσει.  Η  μη εκτέλεση της απόφασης από τον καταδικαζόμενο σήμαινε την πλήρη περιφρόνηση όλων των κατοίκων. Για να αποφύγουν την πλήρη περιφρόνηση κάνεις δεν τόλμησε να μην εκτελέσει την απόφαση του δικαστηρίου.

Πρόεδρος του λαϊκού δικαστηρίου ήταν ο Νικόλαος Γεωργίου,   δικαστές ο παπασεραφείμ Μπακόλας, και ο Γιάννης Ζανιάς, εισαγγελέας ο Νίκος Μπουραζάς.

Συνέλευση Ελσιανιτών

Ο θεσμός του λαϊκού δικαστηρίου κράτησε περίπου ένα με ενάμισι χρόνο και εκδίκαζε πταίσματα και όχι πολύ σοβαρά εγκλήματα. Κάτοικος της Μαυρομάτας κατήγγειλε την ύπαρξη του λαϊκού δικαστηρίου και τα μελή του παραπεμφθήκαν σε δίκη για αντιποίηση αρχής. Στη δίκη παρέστηκαν σαν μάρτυρες υπεράσπισης σχεδόν όλο το χωριό και τα μέλη του δικαστηρίου αθωώθηκαν, απαγορεύτηκε όμως η λειτουργία του. Το λαϊκό δικαστήριο στη Μαυρομάτα ξαναλειτούργησε στην αυλή της εκκλησίας το καλοκαίρι του 1941. 

  Ας δούμε πως περιγράφει την δημιουργία του λαϊκού δικαστηρίου ο ένας από τους ιδρυτές του, ο  δάσκαλος Θανάσης Ελεφάντης σε αφήγησή του, τον Μάρτιο του 1978.

Το Σεπτέμβριο του 1935 βρέθηκα στην Κουφάλα Ευρυτανίας (σήμερα Δάφνη) μεταθεμένος απ' την Κορίτσα Κτημενίων, με τον περιβόητο τότε χορό των μεταθέ­σεων Δημοσίων Υπαλλήλων. Το σχολειό μονοθέσιο έ­γραψα περί τους 130 μαθητές και μαθήτριες, απ' τους οποίους φοίτησαν περί τους 100. Που να τους χωρέσω σε μία αιθουσούλα πούχε το σχολειό! Αναγκάστηκα και τους χώρισα σε δυο τμήματα, ένα πρωινό κι ένα απογευματινό. Και το βράδυ νυκτερινό σχολειό για τους μεγάλους, πού ήταν κατά 80% αναλφάβητοι!

Άλλα που να νιώσεις κούραση, όταν είσαι στα 25 σου!!

Απ' το κοντινό  χωριό, τη Μαυρομάτα, ερχόταν τα­κτικά ό Δημητράκης Μπακόλας, αρκετά νεώτερός μου, φοιτητής τότε, με δίψα για μάθηση και... πολύ πόνο για την αθλία κατάσταση, στην οποία ζούσαν οι χωριανοί του, αλλά κι όλοι οι κάτοικοι της περιοχής.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Στο δρόμο από Καρπε­νήσι προς Κεράσοβο 'Άγραφα, συναντούσες κάθε τόσο παρέες από χωριάτες πού κουβαλούσαν με τα γαϊδουράκια τους απ' την Α.Τ.Ε. Καρπενησίου, από μισό φόρτωμα καλαμπόκι, να το πάνε στα χωριά τους, 5, 8,10,12,20, 30! ώρες δρόμο, για να θρέψουν τη φαμελιά τους. Το καλαμπόκι τότε ήταν ή βασική τροφή των Ευρυτάνων κι οποίος κατάφερνε να τ' αποκτήσει, θεωρούταν... ευτυχής και νοικοκύρης!!

Ανάμεσα όμως σ' αυτούς που είχαν τα γαϊδουράκια φορτωμένα, έβλεπες αρκετές γυναίκες μ' ένα σακί καλαμ­πόκι «ζαλίγκα» κι άντρες με σακί καλαμπόκι ακουμπισμένο το μισό στον ωμό και το μισό στη γκλίτσα τους, πού τη βάζαν οριζόντια πάνω στον ώμο για να κρατάει το σακί 20, 30, 40 οκάδες! Να το πάνε κι αυτοί στη φαμελιά τους 10, 20, 30 ώρες δρόμο!!   Η προσπάθεια που κατέβαλαν για να κρατάνε το φορτίο στον ώμο, ανεβαίνοντας ανηφοριές απότομες, ώρες κι ώρες, τα γέμιζε τα τυραγνισμένα τους πρόσωπα τόσες ζάρες, πού τους νόμιζες 50άρηδες, ενώ ήταν μόλις 30-35 χρονών... (κλείνει ή παρένθεση).

Λέγαμε για την άθλια κατάσταση στην οποία ζούσαν οι κάτοικοι της περιοχής. Μα για να... συμπληρωθεί η αθλιότητα, συνέβαινε το εξής καταπληκτικό, για έναν τρίτο άνθρωπο, που μπορούσε να σκέφτεται στοιχειωδώς λογικά:

Λαϊκό Δικαστήριο

Στη γειτονική Βίνιανη, κάθε Τρίτη νομίζω, γινόταν «Περιοδεύον Πταισματοδικείον». Γέμιζε ή Βίνιανη από χωριάτες των γύρω χωριών, μα οι πιο πολλοί ήταν απ’ τη Μαυρομάτα. Δεν ξέρω πώς το συνήθισαν και για «του ψύλου πήδημα», μήνυση, και δός του, άλλοι μηνυτές, άλλοι κατηγορούμενοι, κουβαλιόντουσαν στη Βίνιανη, τη μια για να κάμουν τη μήνυση, άλλη για καταθέσεις και τρίτη ή τέταρτη φορά για το δικαστήριο. Απ’ το οποίο, τελικά τί έβγαινε; Καταδικάζονταν κάμποσοι σε πρόστιμα και έξοδα της δίκης κι αναγκάζονταν να πουλήσουν 2-3 γίδες για να τα πληρώσουν. Οι άλλοι, μηνυτές, μάρτυρες, κέρδιζαν... απ' την ανάποδη. "Έχαναν 3, 4, 5 μεροκάματα ο καθένας και οπωσδήποτε, έχαναν και τις καλές σχέσεις με τους συγχωριανούς τους. Έτσι σε λίγο, ερχόταν κι αυτουνών η σειρά να πάνε κατηγορούμενοι!

Θυμάμαι, κάμαμε με το Δημητράκη ένα χοντρικό υπολογισμό για τα μεροκάματα πού χάναν οί Μαυροματιώτες στα Δικαστήρια, τα πρόστιμα και τα δικαστικά έξοδα πού πλήρωναν σ' ένα χρόνο: Τρομακτικά ποσά για τη Μαυρομάτα.

-Θανάση, κάτι πρέπει να κάμωμε να το σταματήσου­με αυτό το κακό- μου λέει ό Δημητράκης. Δεν μπορώ να βλέπω τους χωριανούς μου να ξεπουλιώνται για να πάνε στα Δικαστήρια και ν' αφήνουν τα παιδιά τους ξυπόλυτα, γυμνά και πεινασμένα!  Αν τα έξοδα που κάνουν για τα δικαστήρια, μείνουν μέσα στο χωριό, θα πάρουν όλοι μια ανάσα, θα χορτάσουν τη μπομπότα...

Αυτό ήταν: "Έπρεπε να τους κόψουμε το δρόμο προς τα δικαστήρια. Πώς όμως; Και τί δε σκεφτήκαμε: να κάμουμε διαλέξεις αγάπης. Να πιάσουμε τους δικολάβους να τους πείσουμε να μη γράφουν μηνύσεις. Ν' αναλύσου­με στους χωριάτες πόσο ζημιώνονται καταφεύγοντας στα δικαστήρια. Κι αλλά... Μα δεν βλέπαμε τίποτα απ' αυτά αποτελεσματικό.

...Καί τότε ήρθε σαν «ώριμο τέκνο της ανάγκης» η σωστή λύση: Δικαστές θέλουν για να τους λύνουν τις διαφορές; Μάλιστα, θα τους έχουν. 'Αλλά τώρα οι δικαστές νάναι χωριανοί τους. Εκλεγμένοι οι καλύτεροι ανάμεσα τους, θα δίνουν τη δίκαια λύση. Γιατί αυτοί ξέρουν και τους μηνυτές και τους κατηγορούμενους και τους μάρτυρες και τις ζημιές και τις διαφορές τους. Ξέρουν τον πόνο τους, πούναι και δικός τους. Ξέρουν τη Ρουμελιώτικη νοοτροπία και δε θαρθουν σ' αντίθεση με το λαϊκό αίσθημα.

Δικαιοσύνη βγαλμένη απ' το Λαό, για το Λαό...

Χωρίς μισθούς, χωρίς χαρτόσημα, χωρίς δικηγόρους, χωρίς πρόστιμα. Μόνο προσπάθεια για αποκατάσταση της ζημίας πού έγινε. Προσπάθεια να δοθεί το δίκιο σωστό, ολόκληρο...

Ξημερώσαμε σχεδόν, συζητώντας τις καινούριες σκέψεις και πώς θα τις βάλουμε σ' εφαρμογή. Κι' ανάλαβα να συντάξω ένα είδος «Καταστατικού» για τους σκοπούς και τη λειτουργία του Λαϊκού Δικαστηρίου.

Σε δυο τρεις νύχτες τόχα έτοιμο το σχέδιο.

Τηλεφώνησα στο Δημητράκη κι ήρθε.

ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΛΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΜΑΥΡΟΜΑΤΑΣ - ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ

Οι ενήλικοι κάτοικοι του χωρίου Μαυρομάτα (Έλσιανη) - Ευρυτανίας, πού συγκεντρώθηκαν σε Γενική Συνέλευση, αποφάσισαν τα παρακάτω:

1. Αναγνωρίζουν ότι όλοι οι κάτοικοι του χωρίου, παθαίνουν τρομερές ζημιές κάθε χρόνο, με το να κατα­φεύγουν στα δικαστήρια στη Βίνιανη και στο Καρπενήσι, για να τους λύνουν τις διαφορές. Τα έξοδα που πληρώνουν στα δικαστήρια, τα πρόστιμα και το χάσιμο τόσων μεροκάματων, είναι τριπλάσια και δεκαπλάσια από τις αποζημιώσεις πού παίρνουν, όποτε παίρνουν.

2. Αποφασίζουν να σταματήσουν να πηγαίνουν στα δικαστήρια.

3. θα εκλέξουν σε Γενική Συνέλευσή τους ένα 5μελές ΛΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ απ' τους αξιώτερους για το καθήκον αυτό συγχωριανούς τους.

4. Οι Λαϊκοί Δικαστές δεν παίρνουν καμιά αμοιβή.

5. Ως βοηθούς του Λ.Δ. ή Συνέλευση θα εκλέξει 2 πραγματογνώμονες, για να εκτιμάνε  ακριβοδίκαια τις ζημιές των διαδίκων. Ούτε αυτοί παίρνουν αμοιβή.

ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ

1. Ό κάτοικος πού νομίζει ότι αδικήθηκε από κάποιον συγχωριανό του, ή κι από άλλο χωριό, θα προσπαθεί πρώτα με καλόν και φιλικό τρόπο να λύσει τη διαφορά του, με απ’ ευθείας συνεννόηση. Αν αυτή αποτύχει, θα καταγγείλει σε έναν έστω απ’ τους Λαϊκούς Δικαστές, γραπτά, χωρίς χαρτόσημα και τύπους, ή και προφορικά ακόμα, τη διαφορά πού έχει με το συγχωριανό του και θα προτείνει και τους μάρτυρες του.

2. Δυο τουλάχιστο απ’ τους Λαϊκούς Δικαστές θα καλέσουν μέσα σε 10 μέρες το πολύ, τους μάρτυρες, για να τους πουν ό,τι ξέρουν για την υπόθεση.

3. Εάν χρειάζεται, οι Λαϊκοί Δικαστές θα στείλουν τους δυο πραγματογνώμονες να εκτιμήσουν τη ζημιά.

4. Τουλάχιστο τρεις Λαϊκοί Δικαστές θα καλέσουν τον κατηγορούμενο και θα προσπαθήσουν να τον πείσουν να συμβιβαστεί με το συγχωριανό του, αφού τον αδίκησε, πληρώνοντας σε είδος ή σε χρήμα τη ζημιά, που του προξένησε, σύμφωνα και με τη γνωμάτευση των εκτιμη­τών. Εάν ή προσπάθεια πετύχει και πρέπει να πετυχαί­νει τις πιο πολλές φορές τελειώνει ή υπόθεση,  κατά τον πιο καλύτερο τρόπο.

5. Εάν ό κατηγορούμενος, παρά τις εξαντλητικές προσπάθειες των Λαϊκών Δικαστών, δεν πεισθεί να συμβιβαστεί, τότε το Λαϊκό Δικαστήριο ορίζει την πρώτη ή τη δεύτερη Κυριακή σαν ήμερα εκδίκασης της υπόθεσης και τοιχοκολλεί στην Πλατεία του χωρίου τα ονόματα των διαδίκων και των μαρτύρων.

6. Την ήμερα της δίκης το Λαϊκό Δικαστήριο συνεδριάζει δημόσια. Ό Πρόεδρός του καλεί τον μηνυτή, τους μάρτυρες, τους εκτιμητές και τον κατηγορούμενο, να καταθέσουν με τη σειρά ό,τι ξέρει ό καθένας για την υπόθεση. Μετά και την απολογία του κατηγορουμένου, το Λαϊκό Δικαστήριο κάνει την τελευταία προσπάθεια συμβιβασμού και προς τον κατηγορούμενο και προς το μηνυτή, ζητώντας απ’ τον τελευταίο να μειώσει όσο γίνεται τις απαιτήσεις του, για να πετύχει ο συμβιβασμός. Αν ναι, η υπόθεση θεωρείται τελειωμένη. Αν όχι, το Λαϊκό Δικαστήριο συσκέπτεται για λίγο και αποφασίζει.

7. Η απόφαση του Λαϊκού Δικαστηρίου πρέπει να είναι το καταστάλαγμα της διαδικασίας. Να μην είναι εξουθενω­τική για τον κατηγορούμενο, ούτε άδικη για το μηνυτή. Να προεξοφλεί δηλαδή την επιδοκιμασία της κοινής γνώμης, για να γίνεται έτσι σεβαστή κι απ’ τους δια­δίκους.

8. Το Λαϊκό Δικαστήριο δεν έχει καμιά δύναμη για να επιβάλει την εφαρμογή της απόφασής του. Στηρίζεται στην κατανόηση των διαδίκων και στη συμπαράσταση της Κοινής Γνώμης. Σε περίπτωση όμως πού ό καταδι­κασμένος επιμένει να μην δέχεται την απόφαση, το Λαϊκό Δικαστήριο καλεί σε Γενική Συνέλευση τους κατοίκους του χωρίου και τους ζητεί να διακόψουν κάθε σχέση συνερ­γασίας με το συγχωριανό του και την οικογένεια του, ώσπου να εφαρμόσει την απόφαση.

Αυτά είναι τα ουσιώδη άρθρα του Καταστατικού του Λαϊκού Δικαστηρίου Μαυρομάτας, που θυμάμαι σήμερα. Αφού τα συζητήσαμε με το Δημητράκη και τα διορθώσαμε, καθαρογράψαμε σε μια κόλλα αναφοράς το «Καταστατικό».

Την Κυριακή ειδοποιήσαμε και μαζεύτηκαν σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Μαυρομάτας στην Πλατεία του χωρίου, μετά το τέλος της λειτουργίας, στην οποία μάλιστα και έψαλα. Τους αναλύσαμε το περιεχόμενο και την τεράστια σημασία του Λαϊκού Δικαστηρίου για το μέλλον των κατοίκων εγώ κι ο Δημητράκης κι αμέσως μίλησαν ο πατέρας του Θανάσης Μπακόλας, Δάσκαλος, κι ό θειος του Παπασεραφείμ Μπακόλας, παπα-δάσκαλος με θερμότατα λόγια για το σκοπό του Λ.Δ. «πού θα σώσει το χωριό από τη γκρίνια και τη φτώχεια».

"Έγιναν προτάσεις κι εκλέχτηκαν απ’  τη Συνέλευση τα 5 μέλη του Λαϊκού Δικαστηρίου και 2 πραγματογνώμονες. Επί μέρες και βδομάδες ήταν το «θέμα της ημέρας» στη Μαυρομάτα και στα γύρω χωριά.

Το Λαϊκό Δικαστήριο Μαυρομάτας λειτούργησε μέχρι την 4η Αυγούστου με θαυμαστή δραστηριότητα. Δεν ξαναπήγαν οι Μαυροματιώτες στα δικαστήρια της Βίνιανης καί του Καρπενησίου. Πολύ λίγες υποθέσεις έφτασαν στο «ακροατήριο». Οι πιο πολλές λύνονταν συμβιβαστικά, με την επιμονή των Λ. Δικαστών. Δεν υπήρξε ούτε μία απείθεια στις αποφάσεις τον Λαϊκού Δικαστηρίου. "Έτσι δε χρειάστηκε να επιβληθεί και η ποινή της «απομόνωσης»...

Οι αστυνομικές Αρχές όμως διαπίστωσαν γρήγορα την απουσία των κατοίκων της Μαυρομάτας απ’  τα ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ, στα οποία ήταν οι πολυπληθέστεροι πελά­τες άλλοτε. Έκαμαν ανακρίσεις κι έστειλαν το Δημητρά­κη και μένα στο Πρωτοδικείο Καρπενησίου, κατηγορού­μενους «επί αντιποιήσει Αρχής», απ’ το οποίο τελικά απαλλαχτήκαμε «λόγω ελλείψεως δόλου».

www.xriso-eyrytanias.gr

www.xriso-eyrytanias.gr

Η ιστοσελίδα του συλλόγου των απανταχού Χρυσιωτών Ευρυτανίας

Χρυσιώτες Αγωνιστές του 1821

Διαβάζοντας το βιβλίο του Κώστα Ζήση με τίτλο «Αγραφιώτες και Καρπενησιώτες αγωνιστές του ‘21» με μεγάλη έκπληξη διαπίστωσα ότι κανένας Χρυσιώτης δεν αναφέρεται σε αυτό. Γνωρίζοντας από διηγήσεις του αείμνηστου πατέρα μου, αλλά και άλλων συγχωριανών μου, ότι ο πατέρας του προπάππου μου πολέμησε και σκοτώθηκε στη μάχη του Κεφαλόβρυσου Καρπενησίου, το 1823, άρχισα να ερευνώ για Χρυσιώτες αγωνιστές του 21. Δυστυχώς, ούτε στο βιβλίο του Κ. Αδάμ με τίτλο «Ρουμελιώτες αγωνιστές του 21», αλλά και στο τρίτομο έργο του Γ. Τσατσάνη με τίτλο «Δυτικορουμελιώτες αγωνιστές του 21» υπάρχει καταγεγραμμένος Χρυσιώτης αγωνιστής του 21.
Μετά από μια χρονοβόρα και επίπονη έρευνα ανακάλυψα ότι εκατοντάδες αγωνιστές υπήρχαν από το χωριό μας, αλλά και από τα υπόλοιπα χωριά του τέως δήμου Αγραίων (Αγραφα, Κεράσοβο, Βούλπη, Βίνιανη, Φραγκίστες. Βραγκιανά, Επινιανά, Τροβάτο, Μοναστηράκι).
Από το χωριό μας υπήρχε ένα μεγάλο πλήθος αγωνιστών και αποδεικνύεται η δράση τους από έγγραφα σημαντικών οπλαρχηγών όπως οι Γιωργάκης Κ. Βελής, Γιαννάκης Ράγκος, Κώστας Γαλής, Γιάννης Στάϊκος, Ιωάννης Φαρμάκης Γιάννης Γιολδάσης, Ιωάννης Μπαϊρακτάρης, Νικόλαος Γιολδάσης, Ζαχαρίας Γιολδάσης και Ιωάννης Φραγγίστας.
Αποδεικνύεται επίσης η δράσης τους στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων κατακτητών και από την τιμή που τους έκανε το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος με την επίδοση σε αυτούς σχετικών αριστείων.
Σύμφωνα με διάταγμα της 18ης Σεπτεμβρίου 1835 αποφασίστηκε να τιμηθούν οι αγωνιστές με τριών ειδών αριστεία. Αργυρό αριστείο για τους αξιωματικούς, χάλκινο για τους υπαξιωματικούς και σιδερένιο για τους στρατιώτες, τακτικούς και άτακτους.
Κάθε αριστείο συνοδεύονταν και με σχετικό δίπλωμα που υπογράφονταν για μεν τους αξιωματικούς από τον βασιλιά Οθωνα για δε τους υπαξιωματικούς και τους στρατιώτες από τους γραμματείς των εσωτερικών και των στρατιωτικών.
Όσοι δικαιούνταν το αριστείο απολάμβαναν και κάποια προνόμια
όπως περιγράφονται στο ίδιο διάταγμα. Τα προνόμια ήταν: α. «Εάν δύναται να εκπληρεί τους εις το 13 άρθρον του περί Δήμων κανονισμού περιεχομένους όρους, να έχει τα πρωτεία εις τας εκλογάς από τους μάλλον φορολογουμένους». β. «Να οπλοφορεί άνευ ιδιαιτέρας αστυνομικής αδείας». γ. «Να κατέχει τον πρώτον τόπον της τιμής μετά τας αρχάς, εις όλας τας εορτάς των δήμων». δ. «Να είναι ελεύθερος πάσης σωματικής εργασίας για τας γενικάς υπηρεσίας του κράτους και δια δημόσια καταστήματα».
Τα αριστεία απένειμαν στους δικαιούχους αγωνιστές οι πληρεξούσιοι των Αγράφων Νίκος Θέος (από το χωριό μας), Κώστας Γαλής, οι πληρεξούσιοι Ευρυτανίας Α. Ζωρογιαννίδης, Δ. Λ. Ζώτος και ο διοικητής Ευρυτανίας.
Όπως θα δείτε και παρακάτω κάποιοι Χρυσιώτες έλαβαν περισσότερα του ενός αριστεία।

Αργυρά αριστεία έλαβαν:
Παπά Ιωάννης Χρυσιώτης
Καραΐσκος Δημήτριος
Κωστούλας Θέου
Αποστολάκης Ιωάννου

Χάλκινα αριστεία έλαβαν:
Ρίζος Δεσποτόπουλος
Νικόλαος Κολημένος
Δημήτριος Αυγέρης
Θεόδωρος Ρακάς
Γεώργιος Μέρος;
Ζαρκαδούλας Νικόλαος
Κωστας Κορδής
Κωστούλας Ι. Θεου
Αναγνώστης Σκαφιδάς
Γαβριήλ Κουφαλιώτης
Γιάννης Καστρίτσης
Νικόλαος Μπετχαβάς
Δ. Ράμος
Ιωάννης Τριανταφύλλου
Ιωάννης Γ. Χριστίδης

Σιδερένια αριστεία έλαβαν:
Γεώργιος Μπανάκης
Δημήτριος Καρανίκας
Γεώργιος Αρκουμάνης
Νίκος Κορέντζελος
Κώστας Σιαμπούλης
Λάμπρος Κολημένος
Γιώργος Κορέντζελος
Αναγνώστης Καστρίτσης
Χρήστος Ρακάς
Γεώργιος Κολημένος
Ιωάννης Κορέντζελος
Κώστας Τότσικας
Κώστας Πασιάκος
Γεώργιος Μέρος
Θεόδωρος Ρακάς
Κώστας Χουσιάδας
Γεώργιος Μούτσελος
Σπύρος Χειλάς
Ιωάννης Νταής
Θεόδωρος Χειλάς
Χρήστος Μπανάκης
Νίκος Φλωράκης
Βασίλης Σβάρνας
Γεώργιος Θεοδωρή
Μήτρος Απ. Τσίνας
Γογολάς Απ. Τσίνας
Ι. Δ. Μοναστηριώτης
Κώστας Μπέσας
Χρήστος Καλτσής
Γεώργιος Παρμάκης
Αναστάσιος Παρμάκης
Κώστας Παρμάκης
Μήτρος. Παρμάκης
Σιδέρης Μουλαράς
Νικόλαος Μουλαράς
Κώστας Σκούρας
Ιωάννης Μίτσου
Αθανάσιος Μίτσου
Κώστας Κουτσούμπας
Κώστας Καραφρίδας
Δημήτριος Λιάγκας
Κώστας Τσιλιγιάννης
Ζαχαρίας Μπέσας
Νικόλαος Καρανίκας
Κώστας Τριανταφύλλου
Κώστας Θ. Μάστοραν
Δημήτριος Κουρμέτσης
Γιάννης Καΐσης
Γιάννης Καράνης
Γ. Σ. Χειλάς
Γεώργιος Κόπανος
Γεώργιος Μπάρκας
Γεώργιος Νικάκης
Μήτσος Ζαγκότσης
Δήμος Σανούλης
Ιωάννης Μέρος
Βασίλειος Πανόπουλος
Κώστας Α. Τσίκας
Δ। Μάστουρης

Γρηγόρης Τριανταφύλλου

Ο νερόμυλος της Χρύσως

Την Παρασκευή 6 Μαρτίου, σε εκδήλωση που διοργάνωσε το «Ινστιτούτο των Ελληνικών μύλων», ο δημοσιογράφος κ. Ηλίας Προβόπουλος έκανε εισήγηση με θέμα «Ευρυτανία. Το τραγούδι των μύλων έσβησε». Ο εισηγητής που είναι γνώστης της Ευρυτανίας, αφού την έχει περπατήσει σχεδόν όλη, παρουσίασε τους μύλους της Ευρυτανίας, που δυστυχώς οι περισσότεροι είναι πλέον εγκαταλειμμένοι, και εστίασε την εισήγησή του στον μύλο της ανατολικής Φραγκίστας, ο οποίος έχει ανακαινιστεί και λειτουργεί μαζί με την παρακείμενη νεροτριβή. Κατά την διάρκεια της εισήγησής του προέβαλε και πλήθος φωτογραφιών. Το υλικό που έχει συγκεντρώσει ο κ. Προβόπουλος πιστεύουμε και ελπίζουμε να το δούμε τυπωμένο σε βιβλίο.
Μετά τον κ. Προβόπουλο εισήγηση έκανε ο κ. Γεώργιος Γιαννίτσαρης, λέκτορας αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π., με θέμα «Ο νερόμυλος στη Χρύσω Ευρυτανίας». Ο κ. Γιαννίσταρης έχει αναλάβει να εκπονήσει μελέτη για την αποκατάσταση του μύλου του χωριού μας.
Στην εισήγησή του ο κ. Γιαννίτσαρης μεταξύ άλλων τόνισε «Σε παρόχθια τοποθεσία του Χρυσιώτη ποταμού έχει κατασκευαστεί ο μύλος της Χρύσως, σε απόσταση 4,5 μέτρων από την κοίτη του ποταμού, σε περιοχή με πολλές πηγές. Πρόκειται για περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους, με ήπιες ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Η περιοχή των κρηνών έχει διαμορφωθεί σε δύο πλατώματα, που συνδέονται με την πλατεία του χωριού με ένα πλακοστρωμένο πεζόδρομο σχεδόν παράλληλο του ποταμού.
Το κτήριο έχει κατασκευαστεί σε χώρο πλάτους 25 μέτρων που ορίζεται μεταξύ του πεζόδρομου και του ποταμού, σε απόσταση περίπου 4,5 μέτρων από την κοίτη του ποταμού. Πρόκειται για έδαφος με έντονη κλίση δεδομένου ότι η υψομετρική διαφορά μεταξύ της κοίτης και του δρόμου είναι κατά μέσο όρο 20 μέτρα.
Όλος ο χώρος καλύπτεται με πυκνή βλάστηση στην οποία κυριαρχούν μεγάλοι πλάτανοι οι οποίοι σκιάζουν το χώρο. Για την πρόσβαση στον μύλο έχει διαμορφωθεί ένα μονοπάτι πλάτους 1,5 μέτρου. Πρόσφατα διαμορφώθηκε σε βαθμίδες υποστηριζόμενες με ξύλινα ρίχτια.
Ο μύλος τροφοδοτείται με νερό από τις πηγές μέσω ειδικού υδράυλακα, που στην περιοχή ονομάζεται μυλάυλακο και ο οποίος καταλήγει στον κάθετο κλειστό αγωγό και από εκεί στον χώρο του μηχανισμού αλέσεως. Ο μύλος αποτελείται από το κτήριο και από τον εφαπτόμενο σ’ αυτόν κλειστό αγωγό προσαγωγής του νερού.
Στο νομό Ευρυτανίας ο αγωγός είναι συνήθως ξύλινος και αποκαλείται βαγένι ή κάλανος. Στη Χρύσω όμως είναι λίθινος και έχει κυκλική διατομή συνεχώς μειούμενη από πάνω προς τα κάτω και που στην είσοδο του νερού από τον αύλακα μέχρι το ψηλότερο μέρος έχει διάμετρο 1,25 μέτρα. Το συνολικό ύψος της υδατόπτωσης είναι 7,45 μέτρα.
Το κτήριο περιλαμβάνει χώρους σε δύο επίπεδα. Στο χαμηλότερο που είναι κατά τμήμα υπόγειο και κατά τμήμα ισόγειο βρίσκεται ο χώρος που χαρακτηριστικά αποκαλείται ζωριό, μέσα από το οποίο διέρχεται το νερό περιστρέφοντας τον τροχό με τα πτερύγια, που χαρακτηριστικά αποκαλείται φτερωτή. Ο χώρος αυτός στο μύλο της Χρύσως είναι επιμήκης και θολωτός ιδιαίτερης κατασκευής με μέσο μήκος 5,30 μέτρα, μέσο πλάτος 1,80 μέτρα και μέσο ύψος 90 εκατοστά. Στο ισόγειο επίπεδο βρίσκεται ο χώρος παραγωγής, όπου εκεί υπάρχουν οι μυλόπετρες για την παραγωγή των αλεύρων.
Πρόκειται για τετράπλευρο ισόγειο με μέσο πλάτος και μέσο μήκος 4,25 μέτρα και συνολική επιφάνεια με τους τοίχους 30 τετραγωνικά μέτρα. Ο χώρος καλύπτεται με μονόριχτη ξύλινη στέγη επικαλυπτόμενη από φύλλα γαλβανισμένης λαμαρίνας. Το μέσο ύψος του μύλου είναι 3 μέτρα και κλιμακώνεται. Φωτίζεται από δύο παράθυρα και μια θύρα που είναι κατασκευασμένα από σύγχρονη σιδεροκατασκευή.
Το σύστημα του μηχανισμού αλέσεως αναπτύσσεται και στα δύο επίπεδα του μύλου. Στο κατώτερο επίπεδο, στο ζωριό, τοποθετείται η φτερωτή η οποία έχει κατασκευαστεί από μεταλλικό χειροποίητο τροχό διαμέτρου 1,5 μέτρων και περιστρέφεται γύρω από έναν κατακόρυφο άξονα ξύλινης κατασκευής το λεγόμενο αδράχτι …..».
Στη συνέχεια της εισήγησής του ο κ. Γιαννίτσαρης ανέπτυξε το σύστημα αλέσεως του μύλου, παρουσίασε την πρότασή του για την αποκατάσταση του μύλου και έκλεισε με το λεξιλόγιο των νερόμυλων και την επίδειξη κάποιων οργάνων από τον μύλο του χωριού μας.
Η μελέτη του κ। Γιαννίτσαρη έχει ήδη κατατεθεί για έλεγχο στην ΤΥΔΚ.

Γρηγόρης Τριανταφύλλου

Ο Ηλίας Καρανίκας στην μαρτυρική Λωρίδα της Γάζας

Για τις δραστηριότητες που αναπτύσσει ο βουλευτής Ευρυτανίας και συγχωριανός μας Ηλίας Καρανίκας, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων και των υποχρεώσεων, που απορρέουν από το βουλευτικό αξίωμα, δεν έχουμε γράψει. Δεν έχουμε γράψει, γιατί θεωρούμε αυτονόητο ότι ένας βουλευτής πρέπει να κάνει ερωτήσεις, επερωτήσεις, παρεμβάσεις, ομιλίες στη βουλή, περιοδείες στον νομό του και άλλες δραστηριότητες και ενέργειες που θα ωφελήσουν τους κατοίκους του νομού του.
Θα ασχοληθούμε όμως με μια ενέργεια του Ηλία Καρανίκα, που δεν εντάσσεται στα πλαίσια των υποχρεώσεών του. Αυτή η ενέργεια τον τιμά και δείχνει την ηθική διάσταση του ανθρώπου. Αναφέρομαι για την συμμετοχή του σε ανθρωπιστική αποστολή στην αιματοβαμμένη Παλαιστίνη.
Ο Ηλίας Καρανίκας από το βράδυ της Πέμπτης 8 μέχρι τις 15 Ιανουαρίου βρίσκονταν στη λωρίδα της Γάζας, ως μέλος ιατρικής και ανθρωπιστικής αποστολής του κόμματός του. Η αποστολή μετέφερε φαρμακευτικό και ιατρικό υλικό, προσέφερε δε και ιατρικές υπηρεσίες στον πολύπαθο λαό της Παλαιστίνης, ο Ηλίας συγκεκριμένα διέθεσε τις υπηρεσίες του στο νοσοκομείο της Ράφα.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η αποστολή αυτή συνάντησε αρκετές δυσκολίες μέχρι να μπορέσει να φτάσει στην αποκλεισμένη και δοκιμαζόμενη λωρίδα της Γάζας. Προσπάθησε να εισχωρήσει από την πλευρά της Αιγύπτου και τα κατάφερε μετά από μεγάλη ταλαιπωρία και καθυστέρηση.
Όταν η φάλαγγα, που μετέφερε την αποστολή αυτή, έφτασε επιτέλους στη Γάζα δέχτηκε τον ανελέητο βομβαρδισμό από τους Ισραηλινούς με αποτέλεσμα τον θάνατο ενός οδηγού και των τραυματισμό αρκετών άλλων, που συνόδευαν την αποστολή.

«Μόλις τελείωσα ένα βράδυ από τα χειρουργεία έκανα ένα μπάνιο, δεν ήξερα τι ξεπλένω. Τα αίματα από τα χέρια μου, της σκόνες του πολέμου, ή την ντροπή μου ως άνθρωπος;» δήλωσε όταν επέστρεψε από την αποστολή αυτή και περιγράφοντας αυτά που έζησε είπε: «τυφλά χτυπήματα, με θύματα της αμάχους, ακατάσχετοι βομβαρδισμοί, τραγικές ελλείψεις στα νοσοκομεία, που αδυνατούσαν να ανταποκριθούν στον ολοένα αυξανόμενο αριθμό τραυματιών, που στην πλειοψηφία της ήταν γυναίκες και παιδιά.
Κανείς δεν μπορεί να μου σβήσει από τη μνήμη αυτό που έζησα εκεί. Ήταν εμπειρία ζωής. Της έμαθαν τι σημαίνει ανθρωπισμός. Όχι ότι δεν φοβήθηκα, αλλά αυτό που πρόσταζε η συνείδησή μου επισκίαζε το φόβο»
Παρακάτω θα διαβάσετε μια συνέντευξη τύπου που έδωσε ο συγχωριανός της βουλευτής.
«Έχω πάει σε της ανθρωπιστικές αποστολές, αλλά όχι της σε πεδία μαχών. Τώρα κατάλαβα τι πραγματικά συμβαίνει, γι’ αυτό και είπα συγχαρητήρια σε αυτόν το λαό που στέκει όρθιος, που αγωνίζεται, που ακόμα κρατά και πιστεύω ότι θα κρατήσει και θα κερδίσει στο τέλος.
Δεν θα σταθώ στα γεγονότα μόνο με την ιδιότητά μου ως γιατρός. Η ιατρική βοήθεια ήταν επιβεβλημένη από την ανάγκη. Πέσαμε σε μια φάση μάχης, της ζητήθηκε. Δεν κάναμε ούτε τον πιο καλό γιατρό, τον Ευρωπαίο, ούτε πήγαμε να καπελώσουμε κανέναν, ούτε αυτό περίμεναν από εμάς. Γι’ αυτό μίλησα για ανθρωπισμό.
Όλη η αποστολή, και οι μη γιατροί που πήγαμε, γιατί η συντροφικότητα χτίζεται τελικά, δεν είναι κάτι που λέγεται, χτίζεται, δώσαμε το ίδιο πράγμα σε αυτό τον κόσμο. Δώσαμε την ελπίδα. Νιώσανε ότι δεν είναι μόνοι της. Ότι, στη δυστυχία της, στη συμφορά που της πλήττει – και δεν είναι τωρινό, είναι μακροχρόνιο – δεν είναι μόνοι της. Μην ξεχνάμε ότι είναι αποκλεισμένοι ενάμιση χρόνο και από τότε έπρεπε να εξεγερθεί η διεθνής κοινότητα. Οι άνθρωποι είναι σαν το ποντίκι στη φάκα, δεν μπορούν ούτε να πιουν νερό, ούτε να φάνε.
Το να μπορεί κανείς να επισκεφτεί έστω και ένα άτομο, μόνο και μόνο με την παρουσία του, χωρίς να κουβαλήσει τίποτα, είναι το μεγαλύτερο καλό που μπορεί να της κάνει, γιατί στην απελπισία του, ο της θέλει να ξέρει ότι μπορεί από κάπου να κρατηθεί, ότι δεν είναι μόνος του, ότι υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που τον σκέφτονται εκείνη την ώρα.
Να, γιατί ακριβώς έχετε και της όχι ευθύνη, αλλά είναι μέσα της υποχρεώσεις της να ξεσηκώσετε λιγάκι τη συνείδηση των κρατούντων. Οι συνάνθρωποί της, και ειδικά οι κρατούντες, καταλαβαίνουν την αγωνία, αλλά κάποιος πρέπει να της ξεσηκώσει.
Το είπα και σε κάποιο ραδιοφωνικό σταθμό, ότι δεν είναι δυνατόν οι διεθνείς οργανισμοί – οι οποίοι επέβαλαν και ενδεχομένως ορθά, δεν είμαι εγώ της που θα κρίνω την εγκατάσταση στην περιοχή του κράτους του Ισραήλ – να μη μπορούν να σταματήσουν έναν πόλεμο. Δεν θα έπρεπε να τον αφήσουν να ξεκινήσει.
Και βέβαια, εδώ μιλάμε και με την ιατρική ιδιότητα, ότι δεν μπορεί να της ένα παιδί 3 ετών, τραυματισμένο από οβίδες. Δεν μπορεί να της ένα παιδί 18, 20 χρονών παράλυτο, γιατί ήταν παράπλευρες ζημιές. Δεν είδαμε έναν πολεμιστή της Χαμάς. Ήταν όλα γυναικόπαιδα, άμαχος πληθυσμός. Οι βόμβες πέφτουν σαν το χαλάζι, υπάρχει τρόμος. Μάλιστα, αυτό το σκεφτόμουν σήμερα που έκανα μπάνιο, δεν ήξερα τι ξεπλένω, τον ιδρώτα μου, το φόβο μου, ή την ντροπή μου ως άνθρωπος; Πιστεύω ότι το τελευταίο προσπαθούσα να ξεπλύνω.
Γιατί όντως, δεν μπορεί να θεωρώ τον εαυτό μου πολιτισμένο, όταν κάθομαι στον καναπέ και ανέχομαι να γίνονται αυτά δίπλα μου. Εγώ αυτό θα ήθελα να πω. Μην επικεντρώνεστε μόνο στο ιατρικό. Όλοι της, αυτό που δώσαμε σε αυτό τον κόσμο, ήταν ακριβώς τη χαρά, το βλέπαμε στο πρόσωπό της, το βλέπαμε στο χαμόγελό της, το βλέπαμε στα μάτια της, ότι ένιωθαν πως δεν είναι μόνοι της. Είναι το βασικότερο»
Συγχαίρουμε τον Ηλία Καρανίκα που συμμετείχε σε αυτή την αποστολή και προσέφερε της ιατρικές του υπηρεσίες σε συνανθρώπους της, που δοκιμάζονται για χρόνια από ένα λαό που στο παρελθόν υπέφερε από τη ναζιστική θηριωδία και τώρα ξεχνώντας αυτά ασκεί το ίδιο φοβερά εγκλήματα στον ανυπεράσπιστο λαό της Παλαιστίνης.

Γρηγόρης Τριανταφύλλου

Υ.Γ.1. Σε αυτή την Ισραηλινή επίθεση κατά της Παλαιστίνης, σκοτώθηκαν 1434 Παλαιστίνιοι. Συγκεκριμένα σκοτώθηκαν 960 άμαχοι, μεταξύ των οποίων 288 παιδιά και 121 γυναίκες, 239 αστυνομικοί και 235 ένοπλοι Παλαιστινιακών οργανώσεων. Τραυματίστηκαν δε 5.303 Παλαιστίνιοι, εκ των οποίων 828 γυναίκες και 1.606 παιδιά.
Από την πλευρά των Ισραηλινών τα θύματα ήταν 13 νεκροί και μερικές δεκάδες τραυματιών.
Υ.Γ.2. Μερικές διαπιστώσεις από εκθέσεις του ΟΗΕ και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που αφορούν την συμπεριφορά του ισραηλινού στρατού: «Ενδεκάχρονος Παλαιστίνιος χρησιμοποιήθηκε από τον ισραηλινό στρατό ως ανθρώπινη ασπίδα στην επιχείρηση της Γάζας», «Οι ισραηλινοί στρατιώτες παραβίασαν τον κώδικα ιατρικής δεοντολογίας γιατί όχι μόνο δεν βοήθησαν να διακομιστούν τραυματίες αλλά εμπόδισαν και Παλαιστίνιους γιατρούς να βοηθήσουν», «Χτύπησαν 34 κέντρα παροχής ιατρικής βοήθειας, μεταξύ των οποίων οκτώ νοσοκομεία».

ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΑ ΤΗΣ ΧΡΥΣΩΣ

Τοπωνύμιο σημαίνει το όνομα ενός τόπου. Από πολύ παλιά οι κάτοικοι έδιναν ένα όνομα σε κάθε περιοχή, για να μπορούν να συνεννοούνται.
Στο έργο του με τίτλο «Τα τοπωνύμιά μας. Η αξία τους και τα προβλήματά τους», ο καθηγητής Ι. Α. Θωμόπουλος γράφει «Τα τοπωνύμια είναι τ’ ακριβά και πολύτιμα κειμήλια του ιστορικού βίου του έθνους μας. Δεν είναι το απλό γλωσσικό υλικό, αλλά ονόματα που κρύβουν μέσα τους πληροφορίες ιστορικές, θρησκευτικές, τοπογραφικές και γεωγραφικές, εθνολογικές και άλλες».
Ο αριθμός των τοπωνυμίων του χωριού μας είναι αρκετά μεγάλος και είναι αναγκαία η μελέτη τους για να αντλήσουμε από αυτά αρκετές πληροφορίες για την ιστορία του χωριού μας. Και μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες, γιατί υπάρχουν αρκετοί λόγοι, που συνετέλεσαν για να πάρει κάθε τοποθεσία το όνομά της. Η φύση του εδάφους, το χρώμα, το σχήμα, η χρήση του, ποικίλα κτίσματα, φυτά και δέντρα, που ευδοκιμούν σ΄ αυτό τον τόπο και ζώα που συχνάζουν, παραδόσεις, ακόμη και οι ιδιοκτήτες ενός τόπου δίνουν το όνομα τους σ΄ αυτόν. Σ΄ άλλες τοποθεσίες είναι δύσκολο ή αδύνατο να βρούμε την προέλευση του ονόματος τους, γιατί με την πάροδο του χρόνου παρεφθάρησαν .
Από την ερμηνεία της ονομασίας κάθε τόπου μπορούμε να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα για την ιστορία της περιοχής, τους κατακτητές που πέρασαν από εκεί, για το περιβάλλον, τον πολιτισμό, την θρησκεία, για επίθετα και ονόματα ανθρώπων που δεν υφίστανται πια. Είναι όμως αναγκαίο να κρατήσουμε την αρχική ονομασία της κάθε περιοχής και να αποφεύγουμε τις αυθαίρετες αλλαγές, γιατί έτσι ελλοχεύει ο κίνδυνος της εξαφάνισης πολύτιμων πληροφοριών.
Παρακάτω παραθέτουμε έναν εμπειρικό χάρτη με τα τοπωνύμια του χωριού μας, που σχεδίασε ο Χαράλαμπος Μπετχαβάς, γνώστης της γεωγραφικής περιοχής του χωριού μας όσο κανένας άλλος.

Γρηγόρης Τριανταφύλλου

Η ΧΡΥΣΩ ΠΡΙΝ 553 ΧΡΟΝΙΑ

Η Χρύσω πριν 553 χρόνια

Στα δύο τελευταία τεύχη του περιοδικού «Ευρυτανικά χρονικά», που εκδίδεται από την Πανευρυτανική ένωση, ο ιστοριοδίφης κ. Ανάργυρος-Γιάννης Μαυρομύτης δημοσιεύει ένα φορολογικό κατάστιχο (κατάλογο) του σαντζακίου (επαρχίας) Τρικάλων, στο οποίο οι περιοχές Αγράφων, Καρπενησίου και Κραβάρων υπάγονταν διοικητικά και δημοσιονομικά. Το κατάστιχο αυτό αναφέρεται στα έτη 1454 - 1455, ένα χρόνο δηλαδή μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Στο κατάστιχο αυτό υπάρχει ο παρακάτω πίνακας που αναφέρεται στο χωριό μας.

Χωριό Χρύσω (HIRSOVA)

Σιτάρι 90 κοιλά, επί 8, σύνολο άσπρα 720
Κριθάρι 90 >> επί 5, >> >> 450
Δεκάτη στα αμπέλια >> 200
>> >> κουκούλια >> 20
>> >> μελίσσια >> 50
>> στο λινάρι >> 100
Δεκάτη στα καρύδια άσπρα 30
Φόρος για μύλους 2 >> 20
Προσωπικός φόρος >> 3960
Φόρος στους χοίρους >> 10

Νοικοκυριά 183
Ανύπαντροι 29
Χήρες 12

Σύνολο άσπρα 5560

Από τον παραπάνω πίνακα μπορούμε να συνάγουμε αρκετές πληροφορίες για το χωριό μας. Παρατηρούμε ότι εκείνη την εποχή, πριν δηλαδή 553 χρόνια, υπήρχαν στη Χρύσω 183 νοικοκυριά. Αν υποθέσουμε ότι κάθε νοικοκυριό αποτελείτο από 4 έως 6 τουλάχιστον άτομα, συμπεραίνουμε ότι ο πληθυσμός του χωριού μας, με τους συνοικισμούς του (Δάφνη, Άγιο Δημήτριο, Γάβρινα, Γούρδεση, Μέγα Χωράφι, Παλιοχώρι), ξεπερνούσε τα 1.100 άτομα.
Παρατηρούμε ότι είχε 2 μύλους και παρήγαγε σιτάρι, κριθάρι και λινάρι. Συγκεκριμένα παρήγαγε 90 κοιλά σιτάρι ( 17 τόνους), 90 κοιλά κριθάρι (14 τόνους). Σπουδαία θέση στην οικονομία του χωριού μας κατείχε η αμπελουργία, η μελισσοκομία, η παραγωγή καρυδιών και τα κουκούλια (μεταξοσκώληκες).
Στην Ευρυτανία, όσο και αν σήμερα ακούγεται παράξενα, υπήρχε μέχρι τα μέσα του αιώνα που πέρασε συστηματική καλλιέργεια και εμπόριο μεταξόσπορων. Οι κάτοικοι ορισμένων χωριών (Κεράσοβο, Μαραθιά, Καλεσμένο, Βίνιανη, Φραγκίστες, Μαραθιά, Βίνιανη, Καλεσμένο, Στένωμα, Φουρνά, Ρεντίνα, Γοριανάδες, Κορυσχάδες, Νόστιμο, Βουτύρο, Κλαψί, Μικρό και Μεγάλο Χωριό), ασχολούνταν συστηματικά με την καλλιέργεια των μεταξόσπορων.
Στο βιβλίο του Δ. Ι. Χουτόπουλου «Εκθεσις περί σηροτροφίας στην Ευρυτανία» αναφέρεται ότι μέχρι το 1880 η Ευρυτανία ήταν η κατεξοχήν σηροτρόφος επαρχία της Ελλάδας. «Απασαι δε αι λοιπαί επαρχίαι, επρομηθεύοντο τον σπόρον» απ’ αυτήν. Ευνοϊκοί παράγοντες για την ανάπτυξη της σηροτροφίας υπήρξαν οι κλιματολογικές συνθήκες, αλλά και οι οικίες των Ευρυτάνων που «κατά το πλείστον είναι αρκετά ευρύχωροι, ευάεροι και καλώς εκτισμέναι, ώστε να δύνανται να φιλοξενώσι τον μεταξοσκώληκα συμφώνως
προς τας υγιεινάς αυτού απαιτήσεις».
Τα έσοδα από την εκτροφή του μεταξοσκώληκα κατείχαν πρωτεύουσα θέση στα οικονομικά κάθε οικογένειας. Ο δε ερευνητής Γ.Δ. Στάθης αναφέρει ότι η ετήσια εξαγωγή μεταξιού από ορισμένα χωριά έφτανε τις 4.000 οκάδες. Στην Ανατολική Φραγκίστα καλλιεργούσαν συστηματικά τον μεταξοσκώληκα μέχρι και το 1966, με τελευταίους καλλιεργητές τους απόγονους του παπά Κώστα Τσιούμα.

Για την ευκολότερη ανάγνωση του πίνακα παραθέτω τις παρακάτω πληροφορίες:
Το κοιλό: Είναι μέτρο χωρητικότητας, με το οποίο μετρούσαν την παραγωγή των σιτηρών και οσπρίων στ΄ αλώνια και είναι διαφόρου βάρους ανάλογα με το είδος. Ένα κοιλό (Τρικάλων) σιτάρι αντιστοιχεί με 150 οκάδες
Ένα κοιλό κριθάρι αντιστοιχεί με 125 οκάδες

Η οκά: Είναι τουρκική μονάδα βάρους, που υποδιαιρείται σε 400 δράμια ή 1282 γραμμάρια . Καταργήθηκε από την 1η Ιουλίου 1958 και αντικαταστάθηκε από το κιλό.

Ασπρο: Ρωμαϊκό, βυζαντινό και αργότερα τουρκικό αργυρό νόμισμα, το οποίο αντικαταστάθηκε με το γρόσι.

Δεκάτη: Σύστημα φορολογίας, που συνίστατο στην υποχρεωτική εισφορά του ενός δεκάτου (10%) της παραγωγής ή του εισοδήματος. Η δεκάτη πληρωνόταν στο είδος παραγωγής, (σιτηρά, λάδι, κρασί, κηπευτικά, μέλι και άλλα είδη). Τα εισέπρατταν ειδικοί υπάλληλοι ή οι προεστοί και τα παρέδιναν στο Δημόσιο. Συνήθως τα πουλούσαν με πλειοδοσία, χωριστά κάθε είδος και ο τελευταίος πλειοδότης πλήρωνε στο Δημόσιο και τα εισέπραττε ο ίδιος με δικούς του υπαλλήλους. Ήταν οι «δεκατιστάδες», που παρακολουθούσαν τους γεωργούς στα αλώνια και μετρούσαν τα σιτηρά, στα ελαιοτριβεία για το λάδι, και γενικά όλα τα προϊόντα, ανάλογα με το είδος που παρήγαγαν και εισέπρατταν τη δεκάτη. Έτσι δημιουργήθηκε μια τάξη εμπόρων, πολλοί από τους οποίους εργάζονταν με δικαιοσύνη και αμεροληψία, εισπράττοντας το δίκαιο τους, άλλοι όμως προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να συγκεντρώσουν μεγαλύτερα κέρδη, ήταν αυστηροί και δεν μετρούσαν κανονικά και γίνονταν αντιπαθητικοί στη γεωργική τάξη.
Λινάρι: Ποώδες φυτό που καλλιεργείται για τις κλωστικές ίνες του από τις οποίες κατασκευάζονται λινά νήματα και υφάσματα.

Γρηγόρης Τριανταφύλλου