Το λαϊκό δικαστήριο της Μαυρομμάτας (Ελσιανης )- Το πρώτο λαϊκό δικαστήριο στην Ευρυτανία

Το λαϊκό δικαστήριο της Μαυρομμάτας (Ελσιανης)

Το πρώτο λαϊκό δικαστήριο στην Ευρυτανία

Του Γρηγόρη Δ. Τριανταφύλλου

Από τα τέλη της   δεκαετίας του 1920 αναπτύχτηκε μια μεγάλη έχθρα ανάμεσα σε δυο ισχυρές οικογένειες της ΄Ελσιανης. Από τότε άρχισε  μια βιομηχανία μηνύσεων  και μάλιστα για ασήμαντη αιτία, με αποτέλεσμα και οι μηνυτές και οι μηνυόμενοι να είναι χαμένοι. Χαμένοι οικονομικά, γιατί πλήρωναν τα πρόστιμα, τα έξοδα της δίκης, τους δικηγόρους, τα χαμένα μεροκάματα και τα έξοδα μετάβασης στο Καρπενήσι  ή στη Βίνιανη, που λειτουργούσε «Περιοδεύον Πταισματοδικείον» και το κυριότερο έχαναν τις σχέσεις με τους συγχωριανούς τους.

 

Σπύρος Γκούβας - Θανάσης Ελεφάντης

Βλέποντας αυτή την οικονομική αφαίμαξη των φτωχών κατοίκων της ΄Ελσιανης δυο νέοι, ο Ελσιανήτης φοιτητής της Νομικής Δημητράκης Αθ. Μπακόλας και ο Θανάσης Ελεφάντης, δάσκαλος τότε στο διπλανό χωριό Δάφνη (Κουφάλα) σκέφτηκαν ότι κάτι πρέπει να κάνουν.  Προσπάθησαν με διάφορους τρόπους να πείσουν τους Ελσιανίτες να σταματήσουν αυτή τη βιομηχανία μηνύσεων, από την οποία όχι δεν κέρδιζαν τίποτα, αλλά αντιθέτως έχαναν σημαντικά ποσά. Σκέφτηκαν να προτείνουν στους Ελσιανίτες έναν θεσμό δοκιμασμένο στην δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας, το λαϊκό δικαστήριο.  

Αφού συνέταξαν το καταστατικό του λαϊκού δικαστηρίου, το ανακοίνωσαν στους κατοίκους του χωριού. Ήταν μια Κυριακή του Αυγούστου του 1935. Ανήμερα της Παναγίας τοποθετεί αυτή την ανακοίνωση ο Ανέστης Αθ. Μπακόλας.  Κάλεσαν όλους τους κατοίκους της Μαυρομάτας, τους μίλησαν για το λαϊκό δικαστήριο, το όποιο δέχτηκαν με χαρά.  Από τότε το δικαστήριο συνεδρίαζε κάθε Κυριακή στην αυλή της εκκλησίας, ενώπιων όλων των χωριανών. Άκουγε τους διαδίκους, εξέταζε τους μάρτυρες και έβγαζε την απόφαση.  Δεν υπήρχε η δυνατότητα της αναγκαστικής εκτέλεσης της ποινής που επέβαλε το λαϊκό δικαστήριο, αλλά αφήνονταν στη διάθεση του κατηγορουμένου να την εκτελέσει.  Η  μη εκτέλεση της απόφασης από τον καταδικαζόμενο σήμαινε την πλήρη περιφρόνηση όλων των κατοίκων. Για να αποφύγουν την πλήρη περιφρόνηση κάνεις δεν τόλμησε να μην εκτελέσει την απόφαση του δικαστηρίου.

Πρόεδρος του λαϊκού δικαστηρίου ήταν ο Νικόλαος Γεωργίου,   δικαστές ο παπασεραφείμ Μπακόλας, και ο Γιάννης Ζανιάς, εισαγγελέας ο Νίκος Μπουραζάς.

Συνέλευση Ελσιανιτών

Ο θεσμός του λαϊκού δικαστηρίου κράτησε περίπου ένα με ενάμισι χρόνο και εκδίκαζε πταίσματα και όχι πολύ σοβαρά εγκλήματα. Κάτοικος της Μαυρομάτας κατήγγειλε την ύπαρξη του λαϊκού δικαστηρίου και τα μελή του παραπεμφθήκαν σε δίκη για αντιποίηση αρχής. Στη δίκη παρέστηκαν σαν μάρτυρες υπεράσπισης σχεδόν όλο το χωριό και τα μέλη του δικαστηρίου αθωώθηκαν, απαγορεύτηκε όμως η λειτουργία του. Το λαϊκό δικαστήριο στη Μαυρομάτα ξαναλειτούργησε στην αυλή της εκκλησίας το καλοκαίρι του 1941. 

  Ας δούμε πως περιγράφει την δημιουργία του λαϊκού δικαστηρίου ο ένας από τους ιδρυτές του, ο  δάσκαλος Θανάσης Ελεφάντης σε αφήγησή του, τον Μάρτιο του 1978.

Το Σεπτέμβριο του 1935 βρέθηκα στην Κουφάλα Ευρυτανίας (σήμερα Δάφνη) μεταθεμένος απ' την Κορίτσα Κτημενίων, με τον περιβόητο τότε χορό των μεταθέ­σεων Δημοσίων Υπαλλήλων. Το σχολειό μονοθέσιο έ­γραψα περί τους 130 μαθητές και μαθήτριες, απ' τους οποίους φοίτησαν περί τους 100. Που να τους χωρέσω σε μία αιθουσούλα πούχε το σχολειό! Αναγκάστηκα και τους χώρισα σε δυο τμήματα, ένα πρωινό κι ένα απογευματινό. Και το βράδυ νυκτερινό σχολειό για τους μεγάλους, πού ήταν κατά 80% αναλφάβητοι!

Άλλα που να νιώσεις κούραση, όταν είσαι στα 25 σου!!

Απ' το κοντινό  χωριό, τη Μαυρομάτα, ερχόταν τα­κτικά ό Δημητράκης Μπακόλας, αρκετά νεώτερός μου, φοιτητής τότε, με δίψα για μάθηση και... πολύ πόνο για την αθλία κατάσταση, στην οποία ζούσαν οι χωριανοί του, αλλά κι όλοι οι κάτοικοι της περιοχής.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Στο δρόμο από Καρπε­νήσι προς Κεράσοβο 'Άγραφα, συναντούσες κάθε τόσο παρέες από χωριάτες πού κουβαλούσαν με τα γαϊδουράκια τους απ' την Α.Τ.Ε. Καρπενησίου, από μισό φόρτωμα καλαμπόκι, να το πάνε στα χωριά τους, 5, 8,10,12,20, 30! ώρες δρόμο, για να θρέψουν τη φαμελιά τους. Το καλαμπόκι τότε ήταν ή βασική τροφή των Ευρυτάνων κι οποίος κατάφερνε να τ' αποκτήσει, θεωρούταν... ευτυχής και νοικοκύρης!!

Ανάμεσα όμως σ' αυτούς που είχαν τα γαϊδουράκια φορτωμένα, έβλεπες αρκετές γυναίκες μ' ένα σακί καλαμ­πόκι «ζαλίγκα» κι άντρες με σακί καλαμπόκι ακουμπισμένο το μισό στον ωμό και το μισό στη γκλίτσα τους, πού τη βάζαν οριζόντια πάνω στον ώμο για να κρατάει το σακί 20, 30, 40 οκάδες! Να το πάνε κι αυτοί στη φαμελιά τους 10, 20, 30 ώρες δρόμο!!   Η προσπάθεια που κατέβαλαν για να κρατάνε το φορτίο στον ώμο, ανεβαίνοντας ανηφοριές απότομες, ώρες κι ώρες, τα γέμιζε τα τυραγνισμένα τους πρόσωπα τόσες ζάρες, πού τους νόμιζες 50άρηδες, ενώ ήταν μόλις 30-35 χρονών... (κλείνει ή παρένθεση).

Λέγαμε για την άθλια κατάσταση στην οποία ζούσαν οι κάτοικοι της περιοχής. Μα για να... συμπληρωθεί η αθλιότητα, συνέβαινε το εξής καταπληκτικό, για έναν τρίτο άνθρωπο, που μπορούσε να σκέφτεται στοιχειωδώς λογικά:

Λαϊκό Δικαστήριο

Στη γειτονική Βίνιανη, κάθε Τρίτη νομίζω, γινόταν «Περιοδεύον Πταισματοδικείον». Γέμιζε ή Βίνιανη από χωριάτες των γύρω χωριών, μα οι πιο πολλοί ήταν απ’ τη Μαυρομάτα. Δεν ξέρω πώς το συνήθισαν και για «του ψύλου πήδημα», μήνυση, και δός του, άλλοι μηνυτές, άλλοι κατηγορούμενοι, κουβαλιόντουσαν στη Βίνιανη, τη μια για να κάμουν τη μήνυση, άλλη για καταθέσεις και τρίτη ή τέταρτη φορά για το δικαστήριο. Απ’ το οποίο, τελικά τί έβγαινε; Καταδικάζονταν κάμποσοι σε πρόστιμα και έξοδα της δίκης κι αναγκάζονταν να πουλήσουν 2-3 γίδες για να τα πληρώσουν. Οι άλλοι, μηνυτές, μάρτυρες, κέρδιζαν... απ' την ανάποδη. "Έχαναν 3, 4, 5 μεροκάματα ο καθένας και οπωσδήποτε, έχαναν και τις καλές σχέσεις με τους συγχωριανούς τους. Έτσι σε λίγο, ερχόταν κι αυτουνών η σειρά να πάνε κατηγορούμενοι!

Θυμάμαι, κάμαμε με το Δημητράκη ένα χοντρικό υπολογισμό για τα μεροκάματα πού χάναν οί Μαυροματιώτες στα Δικαστήρια, τα πρόστιμα και τα δικαστικά έξοδα πού πλήρωναν σ' ένα χρόνο: Τρομακτικά ποσά για τη Μαυρομάτα.

-Θανάση, κάτι πρέπει να κάμωμε να το σταματήσου­με αυτό το κακό- μου λέει ό Δημητράκης. Δεν μπορώ να βλέπω τους χωριανούς μου να ξεπουλιώνται για να πάνε στα Δικαστήρια και ν' αφήνουν τα παιδιά τους ξυπόλυτα, γυμνά και πεινασμένα!  Αν τα έξοδα που κάνουν για τα δικαστήρια, μείνουν μέσα στο χωριό, θα πάρουν όλοι μια ανάσα, θα χορτάσουν τη μπομπότα...

Αυτό ήταν: "Έπρεπε να τους κόψουμε το δρόμο προς τα δικαστήρια. Πώς όμως; Και τί δε σκεφτήκαμε: να κάμουμε διαλέξεις αγάπης. Να πιάσουμε τους δικολάβους να τους πείσουμε να μη γράφουν μηνύσεις. Ν' αναλύσου­με στους χωριάτες πόσο ζημιώνονται καταφεύγοντας στα δικαστήρια. Κι αλλά... Μα δεν βλέπαμε τίποτα απ' αυτά αποτελεσματικό.

...Καί τότε ήρθε σαν «ώριμο τέκνο της ανάγκης» η σωστή λύση: Δικαστές θέλουν για να τους λύνουν τις διαφορές; Μάλιστα, θα τους έχουν. 'Αλλά τώρα οι δικαστές νάναι χωριανοί τους. Εκλεγμένοι οι καλύτεροι ανάμεσα τους, θα δίνουν τη δίκαια λύση. Γιατί αυτοί ξέρουν και τους μηνυτές και τους κατηγορούμενους και τους μάρτυρες και τις ζημιές και τις διαφορές τους. Ξέρουν τον πόνο τους, πούναι και δικός τους. Ξέρουν τη Ρουμελιώτικη νοοτροπία και δε θαρθουν σ' αντίθεση με το λαϊκό αίσθημα.

Δικαιοσύνη βγαλμένη απ' το Λαό, για το Λαό...

Χωρίς μισθούς, χωρίς χαρτόσημα, χωρίς δικηγόρους, χωρίς πρόστιμα. Μόνο προσπάθεια για αποκατάσταση της ζημίας πού έγινε. Προσπάθεια να δοθεί το δίκιο σωστό, ολόκληρο...

Ξημερώσαμε σχεδόν, συζητώντας τις καινούριες σκέψεις και πώς θα τις βάλουμε σ' εφαρμογή. Κι' ανάλαβα να συντάξω ένα είδος «Καταστατικού» για τους σκοπούς και τη λειτουργία του Λαϊκού Δικαστηρίου.

Σε δυο τρεις νύχτες τόχα έτοιμο το σχέδιο.

Τηλεφώνησα στο Δημητράκη κι ήρθε.

ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΛΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΜΑΥΡΟΜΑΤΑΣ - ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ

Οι ενήλικοι κάτοικοι του χωρίου Μαυρομάτα (Έλσιανη) - Ευρυτανίας, πού συγκεντρώθηκαν σε Γενική Συνέλευση, αποφάσισαν τα παρακάτω:

1. Αναγνωρίζουν ότι όλοι οι κάτοικοι του χωρίου, παθαίνουν τρομερές ζημιές κάθε χρόνο, με το να κατα­φεύγουν στα δικαστήρια στη Βίνιανη και στο Καρπενήσι, για να τους λύνουν τις διαφορές. Τα έξοδα που πληρώνουν στα δικαστήρια, τα πρόστιμα και το χάσιμο τόσων μεροκάματων, είναι τριπλάσια και δεκαπλάσια από τις αποζημιώσεις πού παίρνουν, όποτε παίρνουν.

2. Αποφασίζουν να σταματήσουν να πηγαίνουν στα δικαστήρια.

3. θα εκλέξουν σε Γενική Συνέλευσή τους ένα 5μελές ΛΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ απ' τους αξιώτερους για το καθήκον αυτό συγχωριανούς τους.

4. Οι Λαϊκοί Δικαστές δεν παίρνουν καμιά αμοιβή.

5. Ως βοηθούς του Λ.Δ. ή Συνέλευση θα εκλέξει 2 πραγματογνώμονες, για να εκτιμάνε  ακριβοδίκαια τις ζημιές των διαδίκων. Ούτε αυτοί παίρνουν αμοιβή.

ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ

1. Ό κάτοικος πού νομίζει ότι αδικήθηκε από κάποιον συγχωριανό του, ή κι από άλλο χωριό, θα προσπαθεί πρώτα με καλόν και φιλικό τρόπο να λύσει τη διαφορά του, με απ’ ευθείας συνεννόηση. Αν αυτή αποτύχει, θα καταγγείλει σε έναν έστω απ’ τους Λαϊκούς Δικαστές, γραπτά, χωρίς χαρτόσημα και τύπους, ή και προφορικά ακόμα, τη διαφορά πού έχει με το συγχωριανό του και θα προτείνει και τους μάρτυρες του.

2. Δυο τουλάχιστο απ’ τους Λαϊκούς Δικαστές θα καλέσουν μέσα σε 10 μέρες το πολύ, τους μάρτυρες, για να τους πουν ό,τι ξέρουν για την υπόθεση.

3. Εάν χρειάζεται, οι Λαϊκοί Δικαστές θα στείλουν τους δυο πραγματογνώμονες να εκτιμήσουν τη ζημιά.

4. Τουλάχιστο τρεις Λαϊκοί Δικαστές θα καλέσουν τον κατηγορούμενο και θα προσπαθήσουν να τον πείσουν να συμβιβαστεί με το συγχωριανό του, αφού τον αδίκησε, πληρώνοντας σε είδος ή σε χρήμα τη ζημιά, που του προξένησε, σύμφωνα και με τη γνωμάτευση των εκτιμη­τών. Εάν ή προσπάθεια πετύχει και πρέπει να πετυχαί­νει τις πιο πολλές φορές τελειώνει ή υπόθεση,  κατά τον πιο καλύτερο τρόπο.

5. Εάν ό κατηγορούμενος, παρά τις εξαντλητικές προσπάθειες των Λαϊκών Δικαστών, δεν πεισθεί να συμβιβαστεί, τότε το Λαϊκό Δικαστήριο ορίζει την πρώτη ή τη δεύτερη Κυριακή σαν ήμερα εκδίκασης της υπόθεσης και τοιχοκολλεί στην Πλατεία του χωρίου τα ονόματα των διαδίκων και των μαρτύρων.

6. Την ήμερα της δίκης το Λαϊκό Δικαστήριο συνεδριάζει δημόσια. Ό Πρόεδρός του καλεί τον μηνυτή, τους μάρτυρες, τους εκτιμητές και τον κατηγορούμενο, να καταθέσουν με τη σειρά ό,τι ξέρει ό καθένας για την υπόθεση. Μετά και την απολογία του κατηγορουμένου, το Λαϊκό Δικαστήριο κάνει την τελευταία προσπάθεια συμβιβασμού και προς τον κατηγορούμενο και προς το μηνυτή, ζητώντας απ’ τον τελευταίο να μειώσει όσο γίνεται τις απαιτήσεις του, για να πετύχει ο συμβιβασμός. Αν ναι, η υπόθεση θεωρείται τελειωμένη. Αν όχι, το Λαϊκό Δικαστήριο συσκέπτεται για λίγο και αποφασίζει.

7. Η απόφαση του Λαϊκού Δικαστηρίου πρέπει να είναι το καταστάλαγμα της διαδικασίας. Να μην είναι εξουθενω­τική για τον κατηγορούμενο, ούτε άδικη για το μηνυτή. Να προεξοφλεί δηλαδή την επιδοκιμασία της κοινής γνώμης, για να γίνεται έτσι σεβαστή κι απ’ τους δια­δίκους.

8. Το Λαϊκό Δικαστήριο δεν έχει καμιά δύναμη για να επιβάλει την εφαρμογή της απόφασής του. Στηρίζεται στην κατανόηση των διαδίκων και στη συμπαράσταση της Κοινής Γνώμης. Σε περίπτωση όμως πού ό καταδι­κασμένος επιμένει να μην δέχεται την απόφαση, το Λαϊκό Δικαστήριο καλεί σε Γενική Συνέλευση τους κατοίκους του χωρίου και τους ζητεί να διακόψουν κάθε σχέση συνερ­γασίας με το συγχωριανό του και την οικογένεια του, ώσπου να εφαρμόσει την απόφαση.

Αυτά είναι τα ουσιώδη άρθρα του Καταστατικού του Λαϊκού Δικαστηρίου Μαυρομάτας, που θυμάμαι σήμερα. Αφού τα συζητήσαμε με το Δημητράκη και τα διορθώσαμε, καθαρογράψαμε σε μια κόλλα αναφοράς το «Καταστατικό».

Την Κυριακή ειδοποιήσαμε και μαζεύτηκαν σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Μαυρομάτας στην Πλατεία του χωρίου, μετά το τέλος της λειτουργίας, στην οποία μάλιστα και έψαλα. Τους αναλύσαμε το περιεχόμενο και την τεράστια σημασία του Λαϊκού Δικαστηρίου για το μέλλον των κατοίκων εγώ κι ο Δημητράκης κι αμέσως μίλησαν ο πατέρας του Θανάσης Μπακόλας, Δάσκαλος, κι ό θειος του Παπασεραφείμ Μπακόλας, παπα-δάσκαλος με θερμότατα λόγια για το σκοπό του Λ.Δ. «πού θα σώσει το χωριό από τη γκρίνια και τη φτώχεια».

"Έγιναν προτάσεις κι εκλέχτηκαν απ’  τη Συνέλευση τα 5 μέλη του Λαϊκού Δικαστηρίου και 2 πραγματογνώμονες. Επί μέρες και βδομάδες ήταν το «θέμα της ημέρας» στη Μαυρομάτα και στα γύρω χωριά.

Το Λαϊκό Δικαστήριο Μαυρομάτας λειτούργησε μέχρι την 4η Αυγούστου με θαυμαστή δραστηριότητα. Δεν ξαναπήγαν οι Μαυροματιώτες στα δικαστήρια της Βίνιανης καί του Καρπενησίου. Πολύ λίγες υποθέσεις έφτασαν στο «ακροατήριο». Οι πιο πολλές λύνονταν συμβιβαστικά, με την επιμονή των Λ. Δικαστών. Δεν υπήρξε ούτε μία απείθεια στις αποφάσεις τον Λαϊκού Δικαστηρίου. "Έτσι δε χρειάστηκε να επιβληθεί και η ποινή της «απομόνωσης»...

Οι αστυνομικές Αρχές όμως διαπίστωσαν γρήγορα την απουσία των κατοίκων της Μαυρομάτας απ’  τα ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ, στα οποία ήταν οι πολυπληθέστεροι πελά­τες άλλοτε. Έκαμαν ανακρίσεις κι έστειλαν το Δημητρά­κη και μένα στο Πρωτοδικείο Καρπενησίου, κατηγορού­μενους «επί αντιποιήσει Αρχής», απ’ το οποίο τελικά απαλλαχτήκαμε «λόγω ελλείψεως δόλου».